Can thiệp ở giai đoạn sớm của trẻ tự kỷ vô cùng cấp thiết

Việc can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ đóng vai trò cực kỳ quan trọng và có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển toàn diện của các em. Ngay từ những năm đầu đời, các trẻ tự kỷ đã đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc tương tác xã hội, giao tiếp và hành vi.

Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ nhằm giúp các em phát triển những kỹ năng cần thiết từ sớm, từ đó giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và tương lai hơn cho. Bài viết này sẽ khám phá chi tiết về hậu quả của rối loạn phổ tự kỷ và tại sao cần phải can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ.

Rối loạn phổ tự kỷ

Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là một rối loạn phát triển sớm trong não bộ, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi của cá nhân. Nó thường xuất hiện từ khi trẻ còn nhỏ và có thể duy trì suốt cả đời. Rối loạn phổ tự kỷ là một phổ rộng, bao gồm đa dạng các mức độ và biểu hiện của rối loạn, từ những khó khăn nhẹ nhàng trong giao tiếp và tương tác xã hội đến những hạn chế nghiêm trọng trong các kỹ năng xã hội và hành vi.

Không có một nguyên nhân duy nhất nào được xác định rõ ràng cho ASD, nhưng nghiên cứu cho thấy sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và môi trường đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của rối loạn này. Đối với tình trạng này việc can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ rất quan trọng giúp trẻ có thể hòa nhập hơn với cuộc sống hằng ngày.

Nguyên nhân tự kỷ

Không tìm được nguyên nhân gây rối loạn phổ tự kỷ. Tuy nhiên, với sự phức tạp và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng, bệnh có thể do di truyền và yếu tố môi trường gây ra. Theo nhiều nghiên cứu, các nguyên nhân gồm:

1. Gen di truyền: Với một số trẻ, rối loạn phổ tự kỷ có thể liên quan đến rối loạn di truyền, chẳng hạn như hội chứng Rett hoặc hội chứng X dễ gãy. Ở các trường hợp khác, những đột biến di truyền có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ.
2. Có anh chị em mắc ASD: Gia đình có con rối loạn phổ tự kỷ, đứa con khác cũng có nguy cơ cao mắc bệnh này. Ngoài ra, cha mẹ hoặc người thân của trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ có thể gặp phải những vấn đề nhỏ về kỹ năng giao tiếp hoặc biểu hiện một số triệu chứng của bệnh.
3. Cha mẹ lớn tuổi: Có mối liên hệ giữa những đứa trẻ sinh ra từ cha mẹ lớn tuổi và chứng rối loạn phổ tự kỷ nhưng cần nhiều nghiên cứu hơn để chứng minh điều này.
4. Biến chứng khi sinh: Một số loại thuốc, chẳng hạn như axit valproic và thalidomide khi dùng trong thời kỳ mang thai cũng khiến con sinh ra có nguy cơ cao mắc bệnh tự kỷ.
5. Sinh non thiếu tháng: Trẻ sinh ra trước 26 tuần tuổi có nguy cơ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ cao hơn trẻ bình thường.
6. Giới tính: Các bé trai có nguy cơ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ cao gấp 4 lần so với bé gái.

Tự kỷ gây hậu quả gì?

Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) bao gồm các đặc điểm lâm sàng như khả năng thiếu hụt trong tương tác xã hội, hành vi lặp đi lặp lại, và thiếu hụt hoặc không có khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ. Những biểu hiện này có thể gây ra các hậu quả tiêu cực đáng kể:

• Sự phát triển không đồng đều của não bộ: Bệnh nhân tự kỷ thường phát triển các kỹ năng với tốc độ khác so với những người phát triển bình thường, gây khó khăn trong việc đạt được các kỹ năng theo thứ tự nhất định.
• Ảnh hưởng đến khả năng tập trung và tương tác: Bệnh nhân tự kỷ thường không thể tương tác hiệu quả với người khác, gặp khó khăn trong việc sử dụng ánh mắt và cử chỉ để chia sẻ trải nghiệm của mình, điều này gọi là trao đổi hai chiều.
• Khả năng thấu hiểu hạn chế: Bệnh nhân tự kỷ thường không hiểu được cảm xúc, mong muốn và niềm tin khác nhau của người khác, dẫn đến việc không thể đặt mình vào vị trí của người khác để thấu hiểu.
• Khả năng tự kiểm soát và tự điều chỉnh hạn chế: Bệnh nhân tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc tập trung, quản lý thời gian, thay đổi, sắp xếp, và nhớ thông tin, điều này ảnh hưởng lớn đến khả năng học tập và phát triển.

Những khó khăn do rối loạn phổ tự kỷ gây ra kéo dài có thể gây ra một sự cách biệt xã hội cho trẻ tự kỷ, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày và khả năng hòa nhập vào xã hội. Tuy vậy nếu biết lập kế hoạch can thiệp cho trẻ tự kỷ từ sớm cùng với sự đồng hành của bố mẹ, chắc chắn trẻ có thể vượt qua nhiều trở ngại và hòa nhập một cách dễ dàng hơn.

Tại sao cần can thiệp sớm?

Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ là một phương pháp quan trọng và hiệu quả giúp cải thiện không chỉ sự phát triển cá nhân mà còn chất lượng cuộc sống của các em. Bằng việc bắt đầu từ khi trẻ còn nhỏ, can thiệp sớm nhằm tối ưu hóa việc phát triển toàn diện của trẻ tự kỷ, đặc biệt là các kỹ năng ngôn ngữ, xã hội và hành vi tự chủ. Việc sớm này rất quan trọng vì trong giai đoạn phát triển sớm của não bộ, các trẻ tự kỷ có cơ hội hấp thu và học hỏi một cách hiệu quả nhất.

Các chuyên gia thường sử dụng các kỹ thuật như học qua mô hình, tương tác xã hội nhóm và các chiến lược tập trung vào phát triển kỹ năng giao tiếp hai chiều để giúp trẻ tự kỷ cảm thấy tự tin hơn và thoải mái hơn khi giao tiếp với mọi người xung quanh.

Một trong những lợi ích đáng kể của can thiệp sớm là cải thiện khả năng giao tiếp và tương tác xã hội của trẻ tự kỷ bằng cách giao tiếp với các bé. Thông qua các phương pháp giáo dục và thực hành có cấu trúc, trẻ tự kỷ được hỗ trợ để phát triển các kỹ năng giao tiếp như sử dụng ngôn ngữ, kết nối với người khác và tham gia vào các hoạt động xã hội.

Ngoài ra, can thiệp sớm cũng giúp giảm thiểu các hành vi lặp đi lặp lại, một đặc điểm phổ biến của tự kỷ. Bằng cách áp dụng các chiến lược quản lý hành vi và khuyến khích các hoạt động thay thế tích cực, các chuyên gia có thể giúp trẻ tự kỷ hình thành các thói quen và sở thích mới, từ đó giảm thiểu sự phụ thuộc vào các hành vi lặp lại.

Không chỉ dừng lại ở việc can thiệp trực tiếp cho trẻ tự kỷ, can thiệp sớm còn hỗ trợ và hướng dẫn gia đình về cách tương tác và hỗ trợ trẻ một cách hiệu quả. Việc này giúp gia đình cảm thấy được hỗ trợ và tự tin hơn trong việc quản lý và chăm sóc trẻ, từ đó tạo ra một môi trường ủng hộ tối ưu cho sự phát triển của các em.

Cuối cùng, can thiệp sớm cũng tạo cơ hội cho trẻ tự kỷ hòa nhập và tham gia vào xã hội một cách tự nhiên và hiệu quả hơn. Nhờ vào việc phát triển các kỹ năng giao tiếp và xã hội từ sớm, trẻ tự kỷ có thể tận dụng những cơ hội xã hội và học hỏi từ môi trường xung quanh một cách tích cực.

Phương pháp can thiệp sớm

Có nhiều phương pháp can thiệp sớm hiệu quả cho trẻ tự kỷ, nhằm giúp cải thiện các kỹ năng xã hội, giao tiếp và hành vi tự chủ. Dưới đây là những phương pháp giúp can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ hiệu quả.

• ABA (Applied Behavior Analysis): Đây là một trong những phương pháp can thiệp phổ biến nhất cho trẻ tự kỷ. ABA tập trung vào việc áp dụng các nguyên lý học hành vi để thay đổi hành vi không mong muốn và khuyến khích các hành vi hữu ích. Các biện pháp ABA thường bao gồm học qua mô hình, huấn luyện kỹ năng xã hội và tương tác xã hội, và hỗ trợ cải thiện giao tiếp.
• DIR/Floortime: Phương pháp tập trung vào phát triển các kỹ năng xã hội và giao tiếp thông qua tương tác cá nhân và xây dựng mối quan hệ. Phương pháp này thúc đẩy trẻ tự kỷ tham gia vào các hoạt động theo cách tự nhiên và sáng tạo, từ đó hỗ trợ phát triển năng lực xã hội và ngôn ngữ.
• PECS (Picture Exchange Communication System): PECS là một phương pháp giúp trẻ tự kỷ cải thiện khả năng giao tiếp bằng cách sử dụng hình ảnh. Trẻ sử dụng các thẻ hình ảnh để trao đổi thông điệp với người khác, từ đó khuyến khích phát triển ngôn ngữ và tăng cường tương tác xã hội.
• ABA Verbal Behavior Therapy: Đây là một biến thể của ABA tập trung vào phát triển, trị liệu ngôn ngữ bằng cách sử dụng các kỹ thuật học hành vi để giảng dạy và khuyến khích sử dụng ngôn ngữ. Phương pháp này giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp thông qua các kế hoạch giảng dạy cụ thể và phản hồi tích cực.
• Social Stories: ỹ thuật sử dụng các câu chuyện ngắn và hình ảnh để giải thích các tình huống xã hội và hành vi xã hội. Social Stories giúp trẻ tự kỷ hiểu và thích ứng với các tình huống mới, từ đó hỗ trợ cải thiện kỹ năng xã hội và thích ứng.
• Occupational Therapy (OT): OT giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày và hành vi tự chủ thông qua các hoạt động vận động, cảm giác và thính giác. Các hoạt động này giúp cân bằng các yếu tố nhạy cảm và cải thiện khả năng tham gia vào các hoạt động hằng ngày.

Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ là một yếu tố cực kỳ quan trọng và có lợi ích vượt trội đối với sự phát triển và chất lượng cuộc sống của các em. Bằng việc bắt đầu từ khi trẻ còn nhỏ, chúng ta có cơ hội tối ưu hóa tiềm năng phát triển của các kỹ năng xã hội, giao tiếp và hành vi tự chủ từ giai đoạn não bộ phát triển nhạy cảm nhất.

Nếu được phát hiện sớm và can thiệp thích hợp, trẻ có nhiều cơ hội cải thiện hòa nhập, thích nghi và có cơ may sống tự lập, kể cả thành công ở tuổi trưởng thành. Trong đó, 2 giai đoạn vàng để chẩn đoán và điều trị là trước 2 tuổi và trước 5 tuổi.

Ngược lại, nếu can thiệp muộn, bệnh nhi có thể gánh chịu nhiều hậu quả. Đầu tiên, trẻ mất đi cơ hội cải thiện các kỹ năng cần thiết cho việc hòa nhập và phát triển. Kế đến, trẻ trở thành gánh nặng cho gia đình, khi mọi hoạt động phải lệ thuộc hoàn toàn người lớn.

Khi can thiệp trễ, hiệu quả rất hạn chế nhưng chi phí lại rất tốn kém. Ngoài ra, trẻ mất đi cơ hội học hành, mặc dù vẫn có thể học được (chỉ dưới 50% trẻ rối loạn phổ tự kỷ có chỉ số IQ thấp), đánh mất tương lai…