Nguyên nhân và cách can thiệp chứng khó đọc

Trẻ bị khuyết tật học tập là trẻ có vấn đề về tiếp thu và vận dụng khả năng đọc nói và làm toán. Trẻ em bị khuyết tật học tập thường có trí thông minh bình thường hoặc trên mức bình thường nhưng lại phải vật lộn với một số vấn đề về học tập. Trẻ có thể nhận dạng các chữ cái riêng lẻ một cách dễ dàng nhưng khi ghép chúng lại với nhau để đọc lại có thể gây nhầm lẫn. Chứng khó đọc nằm trong một phần khuyết tật mà trẻ mắc phải.

Chứng khó đọc (Dyslexia)

Chứng khó đọc còn được gọi là chứng rối loạn đọc, đặc trưng bởi khó đọc mặc dù trí thông minh bình thường. Các vấn đề có thể bao gồm trong việc đánh vần các từ, đọc nhanh, phát âm khi đọc to và nghe người khác đọc. Khó khăn trong việc phân biệt những điểm tương đồng và khác biệt của từ hoặc chữ.

Chứng khó đọc được chẩn đoán thông qua một loạt các bài kiểm tra bộ nhớ, lỗi chính tả, thị lực, và kỹ năng đọc. Cơ chế cơ bản của chứng khó đọc là những vấn đề trong quá trình xử lý ngôn ngữ của não. Chứng khó đọc được phân chia thành những khó khăn trong việc đọc hiểu do vấn đề thính giác, thị giác hoặc do thiếu sót trong quá trình dạy học đọc.

Chứng này không phải do mắt kém mà là do bất thường tại tầng lớp trên của vỏ não – làm trẻ mất khả năng ghi nhận và hiểu đường nét của chữ và ký hiệu. Bước đầu của việc học đọc là nhận ra được các từ, bằng cách phân biệt ra các âm riêng trong mỗi từ và sau đó liên hệ các âm đó với mẫu tự. Bước kế tiếp là liên kết các từ vào nhau để hiểu ra câu.

Chứng khó đọc là một chứng rối loạn học tập theo chiều không đồng nhất, làm suy giảm khả năng đọc và đánh vần chính xác và trôi chảy. Các đặc điểm điển hình nhưng không phổ biến, bao gồm khó khăn về nhận thức âm vị học; xử lý âm thanh trong ngôn ngữ miệng ( xử lý âm vị học ) không hiệu quả và thường không chính xác ; và suy giảm trí nhớ làm việc bằng lời nói.

Chứng khó đọc là một chứng rối loạn phát triển thần kinh , được phân loại trong các hướng dẫn chẩn đoán là rối loạn học tập với sự suy giảm khả năng đọc (ICD-11 sử dụng tiền tố “phát triển” thành “rối loạn học tập”; DSM-5 sử dụng “cụ thể”).

Các triệu chứng gây chứng khó đọc

Chứng khó đọc có thể biểu hiện ở mọi lứa tuổi nhưng chủ yếu xuất hiện khi còn nhỏ. Tình trạng này có những biểu hiện đặc trưng như sau:

Chậm đạt các mốc phát triển: Trẻ mắc chứng khó đọc thường học bò, đi bộ, tập nói,… muộn hơn so với các bạn cùng lứa. Trẻ có thể phát âm sai các từ hoặc không phân biệt được các âm từ khác nhau.

Khó khăn khi học đọc: Trẻ thường gặp khó khăn khi phát âm, xử lý và hiểu cách phát âm của mỗi từ.  Triệu chứng khó đọc có thể phát sinh khi người bệnh bắt đầu học các kỹ năng phức tạp hơn như ngữ pháp, đọc trôi chảy, phân biệt và sử dụng các cấu trúc câu, sử dụng các câu phức,…;

Khó khăn khi học viết: Người mắc chứng khó đọc có thể viết sai từ hoặc nhanh chóng quên đi cách viết của từ;

Khó xử lý âm thanh: Bệnh nhân gặp khó khăn khi xử lý âm thanh của những từ có nhiều âm tiết;

Triệu chứng khác: Mất nhiều thời gian ghi nhớ các chữ cái trong bảng chữ cái và cách phát âm chúng; gặp khó khăn trong việc phối hợp các hoạt động; khó tập trung, khó diễn đạt suy nghĩ của mình, dễ bị dị ứng, hen suyễn, chàm da,…

Các nguyên nhân gây chứng khó đọc

Chứng khó đọc không liên quan tới trí thông minh mà liên quan tới một số gene làm nhiệm vụ kiểm soát sự phát triển của não bộ. Đây là tình trạng di truyền (yếu tố di truyền ảnh hưởng tới não và khả năng làm việc với các từ ngữ).

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chứng khó đọc gồm: Gia đình có tiền sử mắc chứng khó đọc, gặp vấn đề bất thường ở các bộ phận của não liên quan tới việc đọc.

Các điều kiện liên quan

Chứng khó đọc thường đồng thời xảy ra với các rối loạn học tập khác, nhưng lý do của chứng bệnh đi kèm này vẫn chưa được xác định rõ ràng. Những khuyết tật liên quan này bao gồm:

Dysgraphia: Một chứng rối loạn liên quan đến khó khăn khi viết hoặc đánh máy, đôi khi do các vấn đề về phối hợp mắt và tay ; nó cũng có thể cản trở các quá trình định hướng hoặc theo trình tự, chẳng hạn như thắt nút hoặc thực hiện các nhiệm vụ lặp đi lặp lại. Đối với chứng khó đọc, chứng khó đọc thường do đa yếu tố, do khả năng tự động viết chữ bị suy giảm , khó khăn về tổ chức và soạn thảo, cũng như suy giảm khả năng hình thành chữ, khiến việc tìm lại hình ảnh trực quan của các từ cần thiết để viết chính tả trở nên khó khăn hơn.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Một chứng rối loạn đặc trưng bởi các vấn đề duy trì sự chú ý, hiếu động thái quá hoặc hành động bốc đồng.

Rối loạn xử lý thính giác: Rối loạn nghe ảnh hưởng đến khả năng xử lý thông tin thính giác. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề về trí nhớ thính giác và trình tự thính giác.

Rối loạn phối hợp phát triển: Một điều kiện thần kinh đặc trưng bởi khó khăn trong việc thực hiện nhiệm vụ thường xuyên liên quan đến sự cân bằng, fine- điều khiển động cơ , vận động phối hợp, khó khăn trong việc sử dụng các âm thanh ngôn luận, vấn đề với trí nhớ ngắn hạn và tổ chức.

Hầu hết các nghiên cứu về chứng khó đọc đều liên quan đến hệ thống chữ viết , và đặc biệt là các ngôn ngữ châu Âu . Tuy nhiên, cũng có nghiên cứu đáng kể về những người mắc chứng khó đọc nói tiếng Ả Rập, tiếng Trung, tiếng Do Thái hoặc các ngôn ngữ khác. Biểu hiện bên ngoài của những người khuyết tật đọc và những người đọc kém thường xuyên là giống nhau ở một số khía cạnh.

Biến chứng

Chứng khó đọc có thể dẫn đến một số vấn đề, bao gồm:

• Khó khăn học tập: Đọc là một kỹ năng cơ bản cho hầu hết các môn học khác. Một đứa trẻ mắc chứng khó đọc gặp bất lợi khi học và có thể gặp khó khăn trong việc theo kịp các bạn cùng trang lứa.
• Vấn đề xã hội: Nếu không được điều trị, chứng khó đọc có thể dẫn đến lòng tự trọng thấp, các vấn đề về hành vi, lo lắng, hung hăng và xa lánh bạn bè, cha mẹ,  giáo viên.
• Vấn đề khi trưởng thành. Không có khả năng đọc và hiểu có thể ngăn trẻ phát huy tiềm năng của mình khi lớn lên. Điều này có thể ảnh hưởng đến giáo dục, xã hội và kinh tế lâu dài.

Trẻ mắc chứng khó đọc có nguy cơ mắc chứng rối loạn thiếu tập trung, hiếu động thái quá (ADHD) và ngược lại. ADHD có thể gây khó khăn trong việc duy trì sự chú ý cũng như sự hiếu động và hành vi bốc đồng. Chứng khó đọc có thể khó điều trị hơn.

Can thiệp chứng khó đọc như thế nào?

Không có cách để điều trị hoàn toàn cho rối loạn này vì sự bất thường nằm trong bộ gen và rối loạn phát triển của não bộ. Đây là một vấn đề ảnh hưởng suốt đời. Tuy nhiên, phát hiện và đánh giá sớm để xác định mức độ cụ thể nhằm can thiệp thích hợp có thể giúp trẻ học tập, phát triển lành mạnh.

1. Can thiệp giáo dục chuyên biệt

Chứng khó đọc được can thiệp bằng các phương pháp và kỹ thuật giáo dục chuyên biệt. Các can thiệp này bắt đầu càng sớm càng tốt. Đánh giá tâm lý sẽ giúp giáo viên phát triển một chương trình giảng dạy phù hợp với từng trẻ.

Giáo viên có thể sử dụng các kỹ thuật liên quan đến thính giác, thị giác và xúc giác để cải thiện kỹ năng đọc ở trẻ. Điều này giúp trẻ phát triển và sử dụng một số giác quan đồng thời để học. Ví dụ, nghe một bài học được ghi âm và truy tìm bằng ngón tay hình dạng của các chữ cái được sử dụng và các từ được nói có thể giúp xử lý thông tin.

Điều trị tập trung vào việc giúp đỡ trẻ:

• Học cách nhận biết và sử dụng những âm thanh nhỏ nhất tạo nên từ (âm vị).
• Hiểu rằng các chữ cái và chuỗi ký tự đại diện cho những âm thanh và từ này (ngữ âm).
• Hiểu những gì trẻ đang đọc.
• Đọc to để xây dựng tính chính xác, tốc độ và phương pháp đọc một cách lưu loát.
• Xây dựng vốn từ vựng của các từ được nhận biết và hiểu.

Các buổi dạy kèm với chuyên viên về đọc có thể hữu ích cho nhiều trẻ mắc chứng khó đọc. Nếu con bạn bị khuyết tật đọc nghiêm trọng, việc can thiệp này có thể cần phải xảy ra thường xuyên hơn và tiến độ có thể chậm hơn.

2. Kế hoạch giáo dục cá nhân

Tại các nước phát triển, trường học có nghĩa vụ phải thực hiện những bước trước khi nhập học để giúp trẻ được chẩn đoán mắc chứng khó đọc với các vấn đề học tập. Gia đình và nhà trường sẽ tạo một kế hoạch bằng văn bản, có cấu trúc, phác thảo các nhu cầu của trẻ và chỉ ra trường học sẽ giúp phát triển kế hoạch như thế nào. Đây được gọi là Kế hoạch Giáo dục Cá nhân (IEP).

Vì sao cần phải can thiệp sớm?

Trẻ mắc chứng khó đọc được giúp đỡ thêm ở trường mẫu giáo hoặc lớp một thường sẽ cải thiện kỹ năng của mình. Những can thiệp này giúp trẻ đảm bảo việc học ở các bậc sau.

Với trẻ không được can thiệp sớm, mãi cho đến các lớp sau này, chúng vẫn có thể gặp khó khăn trong việc học các kỹ năng cần thiết để đọc tốt. Trẻ có thể bị tụt hậu về mặt học tập, không bắt kịp bạn cùng lứa và các vấn đề tâm lý sẽ phát sinh.

Một đứa trẻ mắc chứng khó đọc nghiêm trọng có thể không bao giờ đọc như bình thường được. Tuy nhiên, trẻ có thể cải thiện việc đọc bằng các kỹ năng hay giác quan khác và phát triển những chiến lược để nâng cao thành tích học tập.

Cha mẹ có thể làm gì?

• Giải quyết vấn đề sớm. Nếu bạn nghi ngờ con mình mắc chứng khó đọc, hãy nói chuyện với bác sĩ và các chuyên gia càng sớm càng tốt. Can thiệp sớm có thể cải thiện thành công tình trạng này.
• Đọc to cho con của bạn. Tốt nhất là bắt đầu khi con bạn 6 tháng tuổi hoặc thậm chí nhỏ hơn. Khi con đủ lớn, hãy đọc những câu chuyện cùng nhau sau khi bé đã nghe chúng.
• Làm việc với trường học của con. Hãy nói chuyện với giáo viên của con và theo dõi sát sao tình hình học của bé.
• Khuyến khích con đọc, đừng gây áp lực với con. Để cải thiện kỹ năng đọc, một đứa trẻ phải thực hành. Hãy khuyến khích con đọc một cách chậm rãi, đừng gây áp lực với bé.
• Đặt một ví dụ để đọc. Bạn nên dành thời gian mỗi ngày để đọc một cái gì đó cùng với con (có thể là mỗi người đọc một loại sách khác nhau). Điều này giúp con thấy việc đọc thú vị và được hỗ trợ. 

Cần hiểu rằng chứng khó đọc là một rối loạn phát triển ở não bộ. Chúng không liên quan đến trí thông minh và năng lực của trẻ. Mặc dù không có cách chữa chứng khó đọc nhưng đánh giá và can thiệp sớm sẽ mang lại kết quả tốt.

Đôi khi, chứng khó đọc không được chẩn đoán trong nhiều năm và chỉ được nhận biết khi các em đến tuổi trưởng thành. Điều này có thể ảnh hưởng đến quá trình học tập và phát triển ở trẻ. Tuy nhiên, không bao giờ là quá muộn để tìm kiếm sự giúp đỡ.

Khi trẻ có những KTHT nói chung và rối loạn đọc nói riêng thì một chương trình can thiệp cung cấp những hướng dẫn nhận thức về âm vị và có cơ hội dành nhiều thời gian để thực hành giải mã từ sẽ thành công với trẻ có nguy cơ hoặc khuyêt tật về đọc. TT Hoa Cúc Trắng là nơi có chuyên viên được đào tạo về Âm ngữ trị liệu, chuyên can thiệp cho trẻ gặp khó khăn về đọc viết. 

Mọi thắc mắc hãy liên hệ cho chúng tôi để được tư vấn thêm