Phát triển kỹ năng vận động tinh sớm cho trẻ tự kỷ

Vận động là một trong những lĩnh vực rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ em nói chung và trẻ tự kỷ nói riêng. Các kỹ năng vận động liên quan trực tiếp đến sức khỏe trẻ em giúp tăng trưởng chiều cao, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý khác như béo phì, huyết áp…

Các mốc phát triển vận động được coi là những cột mốc quan trọng trong sự phát triển của trẻ, bắt đầu từ giai đoạn sơ sinh cho đến khi trưởng thành. Vận động giúp trẻ tiếp xúc với thế giới xung quanh, phát triển khả năng thích nghi và là nền tảng quan trọng cho quá trình phát triển của trẻ.

Sự phát triển vận động của trẻ tăng lên theo độ tuổi, từ các kỹ năng vận động thô đến vận động tinh. Những kỹ năng vận động tinh của trẻ sẽ phát triển tốt hơn nếu được rèn luyện và thực hiện các động tác đó lặp lại nhiều lần.

Kỹ năng vận động tinh

Trẻ em phát triển các kỹ năng vận động theo độ tuổi ở các mức độ khác nhau. Kỹ năng vận động tinh là những kỹ năng mà sử dụng các cơ nhỏ điều khiển bàn tay, ngón tay giúp trẻ thực hiện được nhiều động tác khó.

Kỹ năng này dần phát triển thông qua kinh nghiệm của trẻ, học hỏi từ người lớn và tiếp xúc với nhiều loại đồ chơi, vật liệu, thậm chí cả thực phẩm. Trẻ em thường bắt đầu có được những kỹ năng này ngay từ khi mới chỉ vài tháng tuổi và tiếp tục học các kỹ năng bổ sung suốt quá trình phát triển.

Kỹ năng vận động tinh là một trong những kỹ năng quan trọng mà trẻ cần phải thành thạo để có thể hoạt động linh hoạt nhất. Kỹ năng vận động tinh giúp trẻ có thể tự thực hiện việc chăm sóc bản thân như đánh răng, mặc quần áo…

Đối với trẻ tự kỷ, phát triển vận động tinh là một trong những mục tiêu quan trọng trong quá trình can thiệp. Nó không chỉ giúp trẻ tăng cường khả năng tự chăm sóc bản thân mà còn hỗ trợ phát triển các kỹ năng khác như giao tiếp và học tập.

Nhiều trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc phát triển kỹ năng vận động tinh. Trẻ có thể chậm hơn so với bạn bè cùng trang lứa trong việc học cách sử dụng các đồ vật nhỏ hoặc thực hiện các động tác đòi hỏi sự khéo léo.

Khả năng phối hợp giữa tay và mắt là một thách thức lớn đối với trẻ tự kỷ, đặc biệt khi trẻ phải thực hiện các nhiệm vụ yêu cầu sự tỉ mỉ và chính xác. Một trong những kỹ năng vận động tinh mà trẻ cần được phát triển bao gồm:

• Khum bàn tay và mở các ngón tay: Các động tác cong lòng bàn tay vào trong, bởi những điều này giúp phối hợp chuyển động giữa các ngón tay với nhau, từ đó tiến đến kỹ năng quan trọng khác như viết, vẽ, cầm đũa, cởi quần áo và nắm
• Phát triển sự khéo léo của bàn tay: Việc sử dụng ngón tay cái, ngón trỏ và các ngón tay khác với nhau để thực hiện động tác như nắm, vặn hộp…
• Kỹ năng sử dụng song song hai tay: Cho phép bé sử dụng cả hai tay cùng một lúc, hỗ trợ cho quá trình thực hiện động tác.
• Kỹ năng sử dụng kéo: Bé có thể học cách dùng kéo và kết hợp cách điều khiển sức mạnh tay và phối hợp với mắt.

Mốc phát triển kỹ năng vận động tinh

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng đa phần trẻ tự kỷ có khó khăn trong phối hợp vận động như ném bắt, sử dụng đôi bàn tay khéo léo. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cử động cơ thể và khả năng thăng bằng, dáng đi bất thường như bước đi ngắn, dao động cơ thể không đều, tư thế đánh tay kỳ lạ, đi kiễng gót nhiều…

Những khó khăn về kỹ năng vận động ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tham gia các hoạt động can thiệp cũng như học tập các kỹ năng về nhận thức, ngôn ngữ và tương tác xã hội của trẻ tự kỷ. Một số mốc đánh dấu cho sự phát triển vận động tinh ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ:

• Từ 0 đến 3 tháng tuổi: Có thể giữ đầu và bắt đầu biết nâng đầu nếu đặt nằm sấp. Tạo ra những cử động nhịp nhàng với tay và chân. Trẻ có thể đặt tay lên miệng.
• Từ 3 đến 6 tháng: Có thể nắm hai tay lại với nhau, di chuyền đồ chơi từ tay này sang tay khác. Giữ đầu thẳng không cần trợ giúp, duỗi chân khi bàn chân chạm vào bề mặt cứng. Có thể lăn ngược từ sấp sang ngửa, có thể giữ đồ chơi, lắc và đung đưa đồ chơi, ho tay vào miệng. Khi nằm sấp có thể chống được khuỷu tay. Lăn người cả hai phía (từ sấp sang ngửa, từ ngửa sang sấp). Khi đứng trọng lực dồn xuống chân và có thể nhún nhảy. Bắt đầu ngồi không cần trợ giúp. Đưa người về trước và sau, đôi khi biết bò giật lùi trước khi bò tiến lên.
• Từ 6 đến 9 tháng: Biết vỗ tay, bốc đồ ăn cho vào miệng, chụm các ngón tay vào nhau, lấy đồ chơi bằng cả hai tay. Trẻ biết đứng vịn, ngồi không cần trợ giúp. Bò, tự ngồi dậy, bám vào để đứng lên.
• Từ 9 đến 12 tháng: Lấy các vật nhỏ bằng hai ngón tay cái và ngón trỏ, cầm đồ chơi bằng một tay, sử dụng một ngón tay trỏ để chỉ đồ vật, ngồi dậy không cần trợ giúp. Kéo để đứng lên, đi men. Có thể bước một vài bước mà không cần giữ. Có thể tự đứng được.
• Từ 1 đến 2 tuổi: Xếp chồng vật này lên vật kia, dùng tay viết nguệch ngoạc trên giấy, sử dụng muỗng xúc đồ ăn, lật từng trang sách một, tự cởi quần áo. Tự đi, có thể bước lên bậc và chạy. Vừa kéo đồ chơi vừa đi. Có thể tự cởi quần áo, uống với một cốc, ăn với một thìa.
• Từ 2 đến 3 tuổi: Biết vặn nắm cửa, rửa tay, sử dụng muỗng đúng cách để ăn, xâu hạt to thành chuỗi, tháo nắp đồ chơi đơn giản. Đứng trên đầu ngón chân. Đá bóng. Bắt đầu biết chạy. Đi lên xuống cầu thang có trợ giúp. Trèo lên, xuống bàn ghế mà không cần trợ giúp. Ném bóng qua đầu, tạo ra hoặc bắt chước các đường thẳng, hình tròn.
• Từ 3 đến 4 tuổi: Biết cởi và cài nút quần áo, sử dụng kéo để cắt giấy, vặn và tháo chính xác. Trẻ có thể vẽ những ngôi nhà và nhân vật ít chi tiết.
• Từ 5 đến 7 tuổi: Vẽ được tranh với nhiều chi tiết hơn, sao chép tranh, sử dụng bút giống người lớn hơn, tô màu không vượt quá đường giới hạn.

Tuy mốc phát triển như vậy nhưng có những trẻ lại phát triển sớm hơn một chút hay muộn hơn so với mốc đề ra. Trong trường hợp nếu không lệch quá nhiều thì không đáng lo ngại, cha mẹ nên hỗ trợ tập cho bé phát triển vận động tinh tốt hơn.

Cách phát triển kỹ năng vận động tinh sớm

Sự phát triển vận động tinh phải tùy thuộc vào từng độ tuổi, không cố gắng ép trẻ làm những việc không phù hợp với lứa tuổi. Một số biện pháp có thể áp dụng giúp trẻ phát triển vận động tinh tốt hơn bao gồm:

• Đối với trẻ nhỏ từ khi mới sinh giúp con tập phản xạ cầm nắm đồ vật, bằng cách đưa các đồ vật con yêu thích ở trước mặt và trong tầm với của trẻ. Kích thích trẻ cầm nắm đồ ăn và cho vào miệng ở giai đoạn bắt đầu ăn dặm.
• Khuyến khích phát triển các kỹ năng vận động tinh trong cuộc sống hàng ngày bằng những trò chơi đơn giản như vẽ bằng bút màu, đất sét làm màu… để trẻ tự sáng tạo ở nhà cũng như khi trẻ ở trường.
• Cho phép bé giúp đỡ trong quá trình chuẩn bị cho bữa ăn như khuấy, trộn hoặc đổ nguyên liệu đồ ăn nếu không gây nguy hiểm cho trẻ.
• Cùng trẻ chơi trò chơi như ghép hình, cờ cá ngựa…
• Dạy trẻ cầm bút vẽ bằng các ngón tay, cách đổ nước vào cốc và cầm cốc tự uống nước.
• Hướng dẫn trẻ cách sử dụng dụng cụ bấm lỗ, dạy trẻ xâu chuỗi hạt từ hạt to đến hạt nhỏ.
• Dạy trẻ quấn dây xung quanh một vật nào đó.
• Đặt đồ vật vào hộp sau đó khuyến khích bé tự lấy ra bằng một chiếc kẹp hoặc nhíp bằng hai ngón tay.

Vận động tinh là kỹ năng rất cần thiết cho sự phát triển của trẻ, vì vậy cha mẹ nên để trẻ học tự làm những việc đơn giản không gây nguy hiểm giúp trẻ phát triển kỹ năng vận động tinh tốt hơn. Bên cạnh đó cha mẹ cũng đừng quá lo lắng khi vận động của trẻ không tốt bằng các bạn trẻ khác, mà hãy động viên khuyến khích trẻ để trẻ phát triển tốt hơn.

Bài tập vận động tinh

Những bài tập phát triển vận động tinh cho trẻ tự kỷ thường thông qua các trò chơi như: Trò chơi lắp ghép xây dựng, tô màu, vẽ tranh, chơi đất nặn, trò chơi xâu chuỗi hạt, tập viết cho trẻ tự kỷ, dạy trẻ buộc giây dày, dạy trẻ tự kỷ kỹ năng tự rửa ray, đánh răng. Thông qua các trò chơi, ngoài phát triển vận động tinh có thể kết hợp phát triển nhiều mặt cho trẻ. Một số ví dụ về trò chơi vận động tinh cho trẻ tự kỷ:

Chơi lắp ghép

Các trò chơi lắp ghép như xếp hình, lego, hay puzzle là những hoạt động tuyệt vời để phát triển vận động tinh cho trẻ tự kỷ. Những trò chơi này không chỉ giúp trẻ tăng cường khả năng phối hợp tay và mắt mà còn kích thích sự sáng tạo và tư duy logic.

Sử dụng các bộ lắp ghép với độ khó tăng dần, phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ. Bắt đầu từ những mảnh ghép lớn, dễ cầm nắm, rồi dần dần chuyển sang những chi tiết nhỏ hơn, phức tạp hơn.

Tô màu vẽ tranh

Hoạt động nghệ thuật là một cách tuyệt vời để phát triển vận động tinh cho trẻ tự kỷ. Tô màu, vẽ tranh không chỉ giúp trẻ cải thiện khả năng kiểm soát bàn tay mà còn là cơ hội để trẻ thể hiện sự sáng tạo và cảm xúc của mình.

Tại Trung tâm Nhân Hòa, chúng tôi thường tổ chức các buổi vẽ tranh nhóm. Trẻ không chỉ phát triển kỹ năng vận động tinh mà còn học cách tương tác và chia sẻ với bạn bè. Đây là một hoạt động rất được các bé yêu thích.

Nặn đất sét

Trò chơi nặn đất sét là bài tập phát triển vận động tinh thú vị cho trẻ tự kỷ, giáo viên hoặc phụ huynh có thể làm mẫu và dạy trẻ làm theo. Các hoạt động như vo tròn, ép, kéo đất nặn cần sự phối hợp mắt và tay và điều khiển lòng bàn tay, ngón tay một cách tỉ mỉ.

Trong quá trình tạo hình cũng giúp trẻ cảm nhận cảm giác trên đôi tay tốt hơn. Khi hướng dẫn trẻ nặn đất sét, giáo viên hoặc phụ huynh có thể kết hợp dạy trẻ phát triển tương tác và giao tiếp tốt hơn.

Mỗi trẻ tự kỷ có những đặc điểm và nhu cầu riêng biệt. Vì vậy, việc áp dụng phương pháp giáo dục cá nhân hóa là vô cùng quan trọng. Tại trung tâm Hoa Cúc Trắng, chúng tôi xây dựng kế hoạch can thiệp riêng cho từng trẻ, dựa trên khả năng và sở thích của các bé. Một số trẻ thích chơi nặn đất sét, có một số lại thích ô màu vẽ tranh hoặc lắp ghép Lego. Tùy vào sở thích của trẻ, trung tâm sẽ đưa ra bài tập phát triển vận động tinh phù hợp cho trẻ tự kỷ.

Để con có thể phát triển tốt về mặt thể chất lẫn tinh thần, cha mẹ nên nắm được những cột mốc quan trọng để đồng hành và phát triển cùng con. Ngay khi phát hiện ra những dấu hiệu bất thường về cả thể trạng lẫn tâm lý trẻ, cha mẹ nên đưa con đến các cơ sở y tế uy tín để được tư vấn và thăm khám. Cha mẹ nên tạo cho trẻ nhiều cơ hội được sử dụng các kĩ năng vận động trong đời sống hàng ngày, giảm thời gian ngồi trước màn hình thiết bị điện tử. Luôn tham gia, đồng hành cùng trẻ trong suốt thời niên thiếu để giúp trẻ tự tin hơn, hỗ trợ trẻ tốt hơn.

Tham khảo Thạc sĩ, Bác sĩ Đặng Huy Toàn, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.