Phát triển kỹ năng vận động thô cho trẻ tự kỷ

Vận động là một trong những lĩnh vực rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ em nói chung và trẻ tự kỷ nói riêng. Các kỹ năng vận động liên quan trực tiếp đến sức khỏe trẻ em giúp tăng trưởng chiều cao, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý khác như béo phì, huyết áp…

Các mốc phát triển vận động được coi là những cột mốc quan trọng trong sự phát triển của trẻ, bắt đầu từ giai đoạn sơ sinh cho đến khi trưởng thành. Vận động giúp trẻ tiếp xúc với thế giới xung quanh, phát triển khả năng thích nghi và là nền tảng quan trọng cho quá trình phát triển của trẻ.

Quan sát một đứa trẻ sẽ thấy sự phát triển của tâm trí thông qua cử động của trẻ, nếu thiếu đi sự tự do và cơ hội để vận động cơ thể, đứa trẻ không thể phát triển bình thường.

Vận động thô

Vận động thô là những kỹ năng liên quan đến vận động hoặc sự phối hợp vận động các cơ lớn của cơ thể. Các hoạt động vận động thô gồm: lăn, bò, trườn, xoay người, đá chân, vung tay, nhảy, kéo, đẩy, trèo… giúp trẻ phát triển thể lực chiều cao, cân bằng sự phối hợp hai bán cầu não, phát triển trí lực.

Vận động thô còn bao gồm các kĩ năng phối hợp tay mắt như ném bóng trúng đích, đạp xe, bơi, đá bóng, bắt đồ vật, chuyền đồ vật…Khi trẻ nắm vững những kỹ năng vận động thô sẽ giúp cơ thể trẻ xây dựng một mạng lưới thần kinh trên não bộ, từ đó giúp trẻ phát triển tự nhiên hiệu quả các hoạt động vận động tinh.

Những hoạt động này giúp trẻ phối hợp và kiểm soát các cơ bắp của thân, tay và chân. Đi thăng bằng, nhảy, đá, ném, và bắt là những kỹ năng chúng ta có được, trừ khi chúng ta không bao giờ phát triển chúng. Sức mạnh cơ bắp, sự cân bằng, khả năng điều khiển và phối hợp là những kỹ năng quan trọng đối với sự phát triển của một đứa trẻ. Hãy tham gia làm các hoạt động này cùng với trẻ bạn có thể phát triển một thói quen hoạt động cơ thể của riêng mình.

Việc phát triển kỹ năng vận động thô từ khi còn nhỏ là rất quan trọng. Dưới đây là những cách giúp ba mẹ hỗ trợ trẻ trong việc này:

Tập thể dục là một cách hiệu quả để cải thiện kỹ năng vận động thô của trẻ. Cha mẹ có thể dạy trẻ các động tác cơ bản như đưa tay lên xuống, bắt chéo tay từ hai bên sang trước ngực, chạy bước nhỏ, và gập thân. Khi trẻ khoảng 5 tuổi, có thể cho trẻ tham gia vào các trò chơi như đá bóng vào gôn, bắt bóng bằng hai tay, nhảy lò cò, leo trèo cầu thang, leo bục gỗ và đạp xe.

Từ 3 đến 6 tuổi, trẻ có thể bắt đầu thực hiện những công việc đơn giản như lau dọn bàn ghế, gấp quần áo, quét nhà, rửa rau và treo quần áo, tất cả dưới sự hướng dẫn và giám sát của người lớn. Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ cải thiện sự khéo léo và sự phối hợp cơ bắp mà còn dạy trẻ những kỹ năng quan trọng trong cuộc sống hàng ngày.

Bằng cách tham gia vào các công việc nhà, trẻ học cách chăm sóc bản thân, từ đó phát triển sự tự lập và trách nhiệm. Điều này không chỉ góp phần vào sự phát triển kỹ năng vận động thô mà còn chuẩn bị cho trẻ khả năng tự chăm sóc và hòa nhập tốt hơn khi trưởng thành.

Mỗi một giai đoạn trẻ sẽ thể hiện những kỹ năng vận động khác nhau. Cha mẹ cần theo dõi và đánh giá để biết hướng cải thiện và hướng dẫn cho con. Tuy nhiên, sẽ có những trẻ không thể bắt kịp vì những vấn đề tiềm ẩn ảnh hưởng đến tốc độ phát triển. Điều quan trọng là trẻ nhận được càng nhiều sự chăm sóc can thiệp sớm càng tốt.

Mốc phát triển vận động thô

Ở mỗi giai đoạn phát triển, trẻ cần đạt được các kỹ năng vận động cơ bản để theo kịp quy luật phát triển. Dưới đây là các mốc phát triển vận động thô ở trẻ mà bố mẹ cần chú ý:

Sơ sinh đến 2 tháng

• Nằm ngửa thì quay đầu sang hai bên.
• Nâng đầu và quay sang hai bên khi nằm sấp.
• Đá chân khi nằm ngửa.
• Di chuyển cả hai cánh tay đều nhau khi nằm ngửa.

Giai đoạn 3-4 tháng

• Nằm sấp nâng đầu và ngực lên.
• Nằm sấp được lâu hơn.
• Mở nắm tay.

Giai đoạn 5 tháng

• Đưa chân lên miệng khi nằm ngửa.
• Chống đẩy mở rộng cánh tay khi nằm sấp.
• Xoay vòng tròn khi nằm sấp.

Giai đoạn 6-8 tháng

• Giữ thăng bằng khi ngồi.
• Với lấy đồ chơi khi ngồi và cầm một bên tay.

Giai đoạn 9-11 tháng

• Chuyển từ nằm xuống sang ngồi thẳng mà không cần trợ giúp.
• Bò bằng tay và đầu gối.
• Đi bộ với hai tay cầm đồ.
• Ăn bốc bằng tay.

Giai đoạn 11-12 tháng

• Đi bộ với một tay cầm đồ vật.
• Đứng một mình trong vài giây.
• Cầm ly uống nước mà không cần trợ giúp.

Giai đoạn 13-14 tháng

• Bò lên cầu thang.
• Đứng lên từ sàn mà không cần hỗ trợ.
• Đi bộ một mình tốt.
• Ngồi xổm và đứng lên mà không cần hỗ trợ.

Giai đoạn 15-18 tháng

• Đi lên cầu thang bằng tay hoặc vịn vào lan can.
• Bò xuống cầu thang.
• Có thể chạy, mặc dù dễ ngã.
• Đá bóng về phía trước.

Giai đoạn 2 tuổi

• Đi bộ và chạy khá tốt.
• Nhảy khỏi mặt đất với cả hai chân.
• Đá bóng bằng cả hai chân.

Giai đoạn 3 tuổi

• Giữ thăng bằng bằng một chân.
• Nhảy về phía trước.
• Đi xe ba bánh.

Giai đoạn 4 tuổi

• Chạy, nhảy và leo trèo tốt.
• Nhảy lò cò bằng một chân.
• Bắt bóng chắc chắn.
• Bắt đầu nhào lộn.

Giai đoạn 5 tuổi

• Nhảy đổi chân và nhảy dây.
• Bắt đầu trượt patin và bơi lội.
• Đi xe đạp.
• Leo trèo tốt.

Khám phá nhiều kiểu vận động khác nhau giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất, sự tự tin và khéo léo. Dưới đây là một số lời khuyên về cường độ và hình thức vận động để hỗ trợ sự phát triển kỹ năng vận động thô:

• Theo Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ, trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi nên có 180 phút vận động mỗi ngày. Thời gian này nên được chia thành các khoảng nhỏ, ví dụ như cho trẻ chơi các trò chơi vận động trong 30 phút, sau đó nghỉ ngơi rồi tiếp tục chơi.
• Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, trẻ từ 6 đến 17 tuổi nên có ít nhất 60 phút hoạt động thể chất từ trung bình đến nâng cao mỗi ngày. Tốt nhất là trẻ nên tham gia vào các hoạt động liên tục trong suốt 60 phút này.

Không phải trẻ nào cũng đạt được các mốc phát triển vận động thô đúng theo độ tuổi. Điều quan trọng là người lớn cần đồng hành và hỗ trợ trẻ. Nếu nhận thấy con chưa đạt được các kỹ năng cơ bản theo độ tuổi, việc can thiệp kịp thời từ bác sĩ chuyên khoa là rất cần thiết.

Bài tập vận động thô

Dưới đây là những bài tập vận động thô dành cho trẻ cha mẹ có thể tham khảo.

Trò chơi vỗ tay

Vỗ tay giúp tăng khả năng vận động hai bên cho trẻ tự kỷ thông qua sự phối hợp. Cha mẹ vừa vỗ tay vừa hát theo giai điệu đơn giản, sau đó khơi gợi sự thích thú của trẻ. Lặp lại các hành động trên từ 1-2 lần. Khi trẻ đã bắt đầu quen, dần dần giảm bớt sự trợ giúp bằng cách cầm cổ tay trẻ, rồi thấp hơn là cánh tay một cách nhẹ nhàng. Cuối cùng, bạn chạm nhẹ vào tay để biểu lộ rằng, trẻ nên bắt đầu vỗ tay.

Đứng trên đầu ngón chân

Giúp nâng cao khả năng thăng bằng và lực chân cho trẻ tự kỷ. Đứng đối diện và làm mẫu cho trẻ, cố gắng thu hút chú ý của trẻ .Dừng lại một chút, cha, mẹ cầm tay trẻ, đồng thời từ từ nâng người bằng ngón chân cái, nhẹ nhàng cầm cánh tay trẻ cho đến khi cả hai cùng hoàn thành động tác. Lặp lại nhiều lần cho đến khi trẻ có thể tự đứng trên ngón chân cái của mình

Uốn dẻo

Giúp nâng cao sự linh hoạt cho trẻ tự kỷ, cải thiện sức khỏe một cách toàn diện. Bắt đầu bằng cách đứng cạnh trẻ, cánh tay xuôi thẳng sao cho mu bàn tay đối diện với mặt đất. Sau đó, bạn giúp trẻ tạo tư thế tương tự, bắt chước và từ từ gập cong bụng cho đến khi cánh tay thẳng xuống dưới rồi chạm vào đầu gối.

Lăn

Lăn có thể cải thiện toàn bộ các mặt về thể chất cho trẻ tự kỷ. Lựa chọn những chỗ rộng trên bề mặt mềm như thảm hoặc cỏ, sau đó hướng dẫn trẻ nằm sao cho cánh tay xuôi hai bên và bàn tay đặt sát vào hông. Tiếp đến, lăn từ từ theo một hướng, lưu ý không được để trẻ lăn tự do. Khi trẻ bắt đầu tự lăn được, bạn hãy chỉ cho trẻ cách dừng và lăn trở lại.

Nảy bóng

Nảy bóng giúp trẻ tự kỷ nâng cao khả năng kiểm soát cánh tay và đôi chân, đồng thời phối hợp tay, mắt tốt hơn. Để bắt đầu, bạn cầm tay trẻ rồi nảy bóng, sau đó giảm dần cho đến khi trẻ có thể tự mình hoàn thành động tác. Cố gắng cho trẻ nảy bóng 5 lần mà không cần trợ giúp.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng đa phần trẻ tự kỷ có khó khăn trong phối hợp vận động như ném bắt, sử dụng đôi bàn tay khéo léo. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cử động cơ thể và khả năng thăng bằng, dáng đi bất thường như bước đi ngắn, dao động cơ thể không đều, tư thế đánh tay kỳ lạ, đi kiễng gót nhiều… Những khó khăn về kỹ năng vận động ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tham gia các hoạt động can thiệp cũng như học tập các kỹ năng về nhận thức, ngôn ngữ và tương tác xã hội của trẻ tự kỷ.

Cha mẹ cần theo dõi quá trình phát triển vận động của trẻ ngay từ giai đoạn sơ sinh để phát hiện sớm những khó khăn về vận động của trẻ. Cha mẹ nên tạo cho trẻ nhiều cơ hội được sử dụng các kỹ năng vận động trong đời sống hàng ngày, giảm thời gian ngồi trước màn hình thiết bị điện tử. Thường xuyên tham gia, đồng hành cùng trẻ giúp trẻ tự tin hơn, hỗ trợ trẻ tốt hơn.